Xanuunka Gaaska Caloosha

Hordhac

Xanuunka Dhiig-karka, oo sidoo kale loo yaqaan "Hypertension," waa xaalad caafimaad oo halis ah oo ay dhinteen malayiin dad ah dunida. Waa xaalad marka dhiigga ku wareegaya xididdada jidhka uu noqdo mid leh cadaadis aad u sarreeya (cidhiidhi ah), taas oo keeni karta dhibaatooyin caafimaad oo kala duwan, sida wadne xanuun, istaroog/faalug (stroke), iyo xitaa dhimasho. Maqaalkan, waxa aan  maanta s faahfaahsan uga hadli doonaa waxa dhiig-karka sababa, calaamadaha lagu garto, sida looga hortago ama looga feejignaado, iyo hababka kala duwan ee lagu maareeyo markaad isku aragto.

Waa Maxay Dhiig Karka?

Sharaxaad kooban dhiig-karku waa cadaadiska dhiigga ku riixaya darbiyada xididdada dhiigga marka uu wadnaha garaacayoh. Marka cadaadiskan uu sarreeyo muddo dheer, wuxuu keeni karaa dhaawac culus oo ku yimaadda xididdada dhiigga iyo xubnaha muhiimka ah ee jirka, sida wadnaha, maskaxda, iyo kelyaha. Dhiig karka ayaa badanaa lagu cabbiraa laba tiro oo caan ah: dhiig karka sare (systolic pressure) oo ah cadaadiska dhiigga marka wadnaha uu garaacayo iyo dhiig karka hoose (diastolic pressure) oo ah cadaadiska dhiigga marka wadnaha uu nasanayo ama xaalada degnaanta ku jiro.

Calaamadaha Dhiig Karka

"Dhiig-karka waxaa lagu naaneysaa "dilaaga  aamusan" sababtoo ah inta badan wuxuu dhacaa iyada oo aan lahayn calaamado muuqda. Dad badan ayaa laga yaabaa in aysan ogaanin in ay qabaan dhiig kar ilaa ay ka soo wajahaan xaalado caafimaad oo halis ah sida istaroog ama wadne xanuun. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jira calaamado qaarkood oo laga yaabo in ay la xiriiraan dhiig kar oo aad ku garankarto, kuwaas oo ka mid noqon karaan kuwani hoos ku xusani"

• Madax xanuun joogto ah

• Wareer iyo aragga oo dhib kugu noqda

• Neef qabatin

• Dhiig suusaan (nosebleeds)

• Qandho iyo wareer joogto ah ama madax xanuun

Maxaa Sababa Dhiig Karka?

Dhiig karka waxaa keeni kara sababo badan, oo ay ka mid yihiin:

• Cuntooyin Macdanta Leh: Cunista cuntooyin sare oo ah milix (sodium) waxay kordhin kartaa cadaadiska dhiigga.

• Cabidda Qamriga: Cabidda xad-dhaafka ah ee khamriga waxay keeni kartaa in dhiig karka uu sarreeyo.

• Miisaanka Xad-dhaafka ah: Cayilka ama miisaanka oo kordha wuxuu cadaadis saaraya wadnaha, taasoo keenta in dhiig karka uu kor u kaco.

• Jimicsi La’aanta: Dadka aan si joogto ah u sameyn jimicsi ayaa halis ugu jira dhiig kar.

• Da'ada: Dhiig karka wuxuu u badan yahay dadka da’doodu sii kororto sababtoo ah xididdada dhiigga oo adkaada.

• Cudurrada Kale: Cudurrada sida sonkorowga iyo kelyaha oo dhibaato ku ah waxay kordhiyaan halista dhiig karka.

Sidee Looga Hortagi Karaa Dhiig Karka?

Ka hortagga dhiig karka waxay u baahan tahay qaadashada talaabooyin caafimaad oo joogto ah iyo beddelidda hab habkii ama qaab nololeedkaagii hore . Waxaa jira dhowr talo oo qof kasta uu qaadan karo si uu u yareeyo halista dhiig karka oo aad u muhiim ah:

• Ka Fogaanshaha Cunista Milixda Badan: Yaree isticmaalka milixda ee cuntadaada, iyo waliba ka fogaanshaha cuntooyinka diyaarsan ama la warshadeeyey oo badanaa milix badan leh.

• Cuntooyin Fayow Cunista: Ku dadaal inaad cunto khudrad, miro, iyo cuntooyin dufanka wanaagsan leh si loo ilaaliyo caafimaadka wadnahaaga.

• Ka Hortagga Cayilka: Ku dadaal miisaankaaga joogtada ah iyo in aad noqoto mid firfircoon.

• Ka Fogaanshaha Qamriga iyo Sigaarka: Labadaas waxay si weyn u kordhiyaan halista dhiig karka iyo dhibaatooyinka caafimaad ee kale.

• Jimicsiga Joogtada ah: Samee jimicsi ugu yaraan 30 daqiiqo maalintii, shan jeer usbuucii, si aad ugu caawiso wadnahaaga inuu caafimaad qabo.

• Xakameynta Walbahaarka: Samee hawlaha kaalmeynaya dhimista walbahaarka sida yoga, neefsashada qoto dheer, ama wakhti la qaado qoyska iyo saaxiibbada.

Sida Loo Maareeyo Dhiig Karka

Marka la rabo in la maareeyo xanuunkani dhiig-karka waxay ku xiran tahay heerka uu gaadhsiisan yahay iyo xaaladda caafimaad ee guud ee qofka uu ku jiro mrkaasi. Waxa muhiim ah inaad la tashato dhakhaatiirta aqoonta u leh xanuunkani iyo sidoo kale inaad qaadato daawooyinka loogu talo galay in lagu xakameeyo, qaar ka mid ah hababka loo maareeyo dhiig karka waxaa ka mid ah:

• Daawooyinka: Daawooyin badan oo kala duwan ayaa la isticmaalaa si loo xakameeyo dhiig karka, oo ay ka mid yihiin ACE inhibitors, beta-blockers, iyo diuretics. Waa muhiim in daawooyinka loo qaato sida dhakhtarka faray.

• Isbedelka Nolosha: Beddelka hab nololeedka, sida ka fogaanshaha cuntooyinka macdanta leh, in la yareeyo cabidda qamriga, iyo in si joogto ah jimicsi loo sameeyo, waxay si weyn u caawin kartaa dhimista dhiig karka.

• Dheecaan Kormeera (Monitor): Ku hay dheecaan si joogto ah gurigaaga oo la soco heerka dhiig karkaaga si aad ula socoto isbedellada.

• La-tashiga Dhakhtarka: In si joogto ah la tashi la sameeyo dhakhtarkaaga waxay kaa caawin kartaa in aad la socoto caafimaadkaaga guud iyo dhiig karkaaga.

Maxaa La Sameeyaa Haddii Dhiig Karku Xad-dhaaf Noqdo?

Haddii dhiig karkaaga uu aad u sarreeyo oo aad isku aragto calaamadaha halis ah, sida xanuun wadnaha, neef qabatin aad u daran, ama madax xanuun culus, waa in aad si degdeg ah u raadsato daryeel caafimaad oo degdega oo aanad is dhigan waayo waa dilaa halis ah. Dhiig karka xad-dhaafka ah wuxuu keeni karaa dhibaatooyin caafimaad oo culus sida istaroog ama xitaa dhimasho.

Markasta waxa wanaagsan in aad caafimaadkaaga ula socoto si bile ah ama  usbuucle ah, Waxaa muhiim ah in qof kasta uu ogaado heerka dhiig karka ee caadiga ah iyo in uu qaato tallaabooyin ku habboon si loo ilaaliyo caafimaadka wadnaha iyo guud ahaan jirka. Dhiig karka waa xaalad caafimaad oo loo baahanyahay in si joogto ah loola socdo, gaar ahaan marka laga fogaado sababaha keeni kara, sida miisaanka xad-dhaafka ah, cuntooyinka milixda badan leh, iyo cabbitaanka qamriga. Helitaanka daryeel caafimaad oo joogto ah iyo la-tashiga dhakhtarkaaga waxay kaa caawin kartaa inaad yareyso halista dhiig karka iyo dhibaatooyinka kale ee caafimaad ee la xiriira.

Dhiig karka waa xanuun aad u daran oo aan la fududeysan karin, laakiin waxaa jira habab badan oo looga hortagi karo loona maareyn karo. Ku dadaalka cunto caafimaad leh, jimicsiga joogtada ah, sida ciyaarista kubada ama jeemka, iyo ka fogaanshaha walxaha halista leh sida sigaarka iyo qamriga waxay kaa caawin karaan inaad caafimaad qabo oo aad yareyso halista dhiig karka. Had iyo jeer la tasho dhakhtarkaaga haddii aad qabto wax shaki ah ama calaamado muujinaya dhiig kar, si aad u hesho daryeel caafimaad oo habboon.

Hadaba waxa aan macluumaadkani si kooban kuugu sharaxay macluumaad faahfaahsan oo ku saabsan dhiig karka, sababaha keena, sida looga hortagi karo, iyo hababka loo maareeyo. Waxaa muhiim ah in qof kasta uu ka taxadaro oo uu qaato talaabooyin caafimaad oo ku habboon si uu u ilaaliyo caafimaadka wadnaha iyo guud ahaan jidhka.