Sida Looga Hortago Xanuunka Macaanka

Xanuunka macaanka ee loo yaqaan afka qalaad (diabetes) waa cudur sababa heerka sonkorta dhiigga inuu noqdo mid aan caadi ahayn ama sugnaynba, taas oo keenta caqabado caafimaad oo daran. Waxaa jira laba nooc oo waaweyn oo macaanka ah: Type 1 iyo Type 2. Nooca koowaad waa mid ku dhasha qofka, halka nooca labaad uu yahay mid la arkaayo inta nolosha lagu jiro, gaar ahaan marka la qaato qaab nololeed caafimaad darro ah. Halkan waxaan ku eegeynaa qaababka ugu wanaagsan ee looga hortago xanuunka macaanka, gaar ahaan nooca labaad oo ah kan ugu caansan.

Xakamee Cuntada iyo Miisaanka Jirka

Waxa aad iyo aad muhiim u ah inaad ilaaliso xaaldadda caafimaad guud marwalba, Miisaanka jirkaga oo caafimaad qaba waa tallaabada ugu horreysa ee looga hortago xanuunka macaanka. Dadka buurbuuran ama cayilan waxay halis u yihiin inay qaadaan nooca labaad ee macaanka. Si looga fogaado tan, waxaa muhiim ah in la qaato cuntooyin caafimaad iyo tayo leh oo aan dufan badan lahayn, lagana fogaado cuntooyinka sonkorta badan leh sida macmacaanka, cabitaannada sonkorta leh, iyo raashinka aad iyo aad loo hubsaday tayo diisa caaafimaad, Halkan hoose waxaan kugu tusayaa cuntooyinka laga fogaado iyo kuwa la cuno si aad uga hortagto xanuun ka macaanka.

Cuntooyinka Lagula Taliyo inaad cunto:

Khudradda iyo miraha
Badarka oo dhan (whole grains)
Protein-ka caafimaadka leh sida kalluunka, digaaga, iyo digirta
dareeraha cuntada iyo saliidaha caafimaadka leh sida avokado iyo saytuun
cunto wadaniga oo kaalinta kowaad klaga jira caafimadka waa in aad cuntaa si joogto ah

Cuntooyinka La Iska Ilaaliyo:

Cuntooyinka sonkorta leh sida keega iyo buskudka
Cabitaannada sonkorta leh sida cabitaanka fudud iyo sharaabka tamar kordhiyaha
Raashinka warshadeeysan sida shukulaatada iyo chips-ka
raashinka aan hada somali ahaan cunaa waa kan keena waayo waa kan ugu liita dunida
ka fagow waxyaabaha saliida lagu kariyo

Jimicsiga Joogtada ah

Badana waalidiinteenu waxay caruurta ku garaacan oo ay u diidaan inay ciyaaraan kubada waxyna se ogayn in uu caafimaadkuba ku jiro jimicsiga, Hadii aad tahay waalid caruurta ama dadka waaweynba ee guriga jooga kula tali inay ciyaar kubada ama jimicsiyada kala duwan xataa adigu. Jimicsiga joogtada ah wuxuu kaalin weyn ka qaataa hoos u dhigida miisaanka iyo xakameynta heerka sonkorta dhiigga. Jimicsiga wuxuu sidoo kale ka caawiyaa in jidhku uu si fiican u isticmaalo insulin-ka, taasoo muhiim u ah xakameynta macaanka. Waxaa lagula talinayaa in qofku uu sameeyo ugu yaraan 150 daqiiqo oo jimicsi dhexdhexaad ah toddobaadkii, sida socodka dheer, orodka, dabaasha, ama baaskiilka.

Faa’iidooyinka Jimicsiga:

Hoos u dhigida miisaanka jidhka
Xoojinta murqaha iyo lafaha
Kor u qaadida nidaamka difaaca jidhka
Ka caawinta xakameynta stress-ka iyo walbahaarka

Sigaar cabidda iyo cabitaanka khamriga waxay si toos ah u kordhiyaan halista xanuunka macaanka. Nicotine-ka ku jira sigaarka wuxuu dhaawacaa unugyada pancreas-ka oo soo saara insulin-ka, halka khamriga uu kordhiyo sonkorta dhiigga.Hadaba waxyaabaha mukhaadaraadka ah ee ay qabatin tay naftaadu waxay halis galinayaan dhamaan caafimaadkaaga, waa sahaalo marka la yidhaah waxa hebel haya macaan waxase kasii daren xanuunada canserka iyo dhiig karka waxaana sababta ugu badan u ah mukhaadaraadka, Jooji dhamaan adoo ay kugu tahay dhibaato waayo waad la qabsatay lakiin waxa ka wabnaagsan mudo ka dib inaad noqoto caafimaad qabe bilaa warawara.

Talooyin:

Jooji cabista sigaarka haddii aad cabto.
Haddii aad cabto khamri, iska yaree ama jooji gabi ahaanba.
seexo hurdo badan nasi nafta
raadi meelaha ay farxadu ku badan tahay
jimicsigana badi

Kormeerka Joogtada ah ee Caafimaadka

Waxaa muhiim ah in si joogto ah loo kormeero heerka sonkorta dhiigga, gaar ahaan haddii aad tahay qof halis ugu jira xanuunka macaanka. Waa in sidoo kale la baaro dufanka dhiigga (cholesterol) iyo cadaadiska dhiigga (blood pressure), kuwaas oo xiriir dhow la leh macaanka.

Faa’iidooyinka Kormeerka Joogtada ah:

In la ogaado xanuunka macaanka marka uu yahay bilow, si looga hortago inuu dhibaato keeno.
In si dhaqso ah loola tacaalo waxyaabaha keeni kara xanuunka, sida miisaan dheeraad ah ama dufanka dhiigga oo sarreeya.

Cabsida iyo Iskaashiga Caafimaadka Maskaxda

Swarwarka ama tress-ka joogtada ah iyo walbahaarku waxay saameyn weyn ku leeyihiin heerka sonkorta dhiigga, taas oo keenta halista macaanka inay kororto. Si looga hortago tan, waxaa muhiim ah in qofku uu helo taageero bulshado oo ah in uu la tashado dadka cilmi nafsiga yaqaan iyo in la barto hababka maaraynta walbahaarka, sida yoga, neefsashada qoto dheer, iyo xidhiidhka wanaagsan ee qoyska iyo asxaabta in la badiyo.

Hababka Ka Hortagga Stress-ka:

samaynta yoga iyo jimicsiga neefsashada
Iskaashiga bulshada iyo ka qaybgalka hawlaha bulshada
Helidda hurdo kugu filan oo tayo leh
cunis cuno tayo leh jooji cunooyinka saliida leh
jimisi joogto ah samee

Cabitaanka Biyaha oo La Badsho

Waxa aad moodaa inaynu si nahay cabitaanka biyaha markii inala dhaho haa walaahi waa run uun baan ku dhaafna bilaa ficila ogow in aakhiro laguu cadaabaayo in wax naftaada dilaayo lagaaga digo deedna isakaga caajisto ama aad isaba deyso. Cabitaanka biyaha waa hab wanaagsan oo loogu hortago xanuunka macaanka. Biyuhu waxay gacan ka geystaan in jidhku uu si wanaagsan u shaqeeyo, iyagoo caawinaya soo saarista insulin-ka iyo xakameynta sonkorta dhiigga. Waxaa lagula talinayaa in la cabo ugu yaraan 8 galaas oo biyo ah maalintii.

Faa’iidooyinka Biyaha:

Ka hortagga qalalka jidhka
Xoojinta shaqada kelyaha
Xakameynta sonkorta dhiigga
in uu furfurmo jidhkaaga

Gunaanad

Hadii aaan kusooo koobo si aad uga hortagto madaamo oo uuna lahayn dawo rasmi ah xanuunkani FADLAN jooji soo jeedka iyo mukhaadaraadka seexo hurdo fiican ka fogow cunada ay ka mid yihiin baeiiska, baastada, makaroomaha iyo saliidooda. Xanuunka macaanka waa cudur saameeya malaayiin qof oo caalamka ku nool, laakiin waa mid laga hortagi karo inta badan, gaar ahaan nooca labaad. Qaadashada hab nololeed caafimaad leh, sida cunto caafimaad leh, jimicsi joogto ah, ka fogaanshaha sigaarka iyo khamriga, iyo maaraynta stress-ka ayaa ah tallaabooyinka ugu waaweyn ee lagu yarayn karo halista cudurkan. Waxaa muhiim ah in qof walba uu ogaado halista xanuunka macaanka iyo tallaabooyinka looga hortagi karo, si ay noloshooda ugu raaxaystaan iyaga oo caafimaad qaba.